Trong khói lửa chiến tranh Đông Dương và Campuchia cuối thế kỷ XX, những chí sĩ Fulro Cham đã ngã xuống, để lại một chương bi tráng trong lịch sử dân tộc. Họ vừa là chiến sĩ, vừa là biểu tượng của khát vọng tự quyết, của tinh thần kiên trung trước nghịch cảnh, nhưng suốt nhiều thập niên bị lãng quên trong im lặng.

Trong những năm tháng lịch sử đầy biến động của miền Trung Việt Nam, khi bom đạn, đói nghèo và chia cắt bủa vây từng ngôi làng, đã xuất hiện những con người lặng lẽ hiến dâng cả đời mình cho dân tộc. Một trong những tên tuổi ấy là Huỳnh Ngọc Sắn – nhà giáo, nhà thơ, nhà đấu tranh Cham. Ông bước vào lịch sử không phải bằng hào quang của một vị tướng, mà bằng lý tưởng sắt son, bằng ngọn lửa trung thành với cội nguồn dân tộc. Dù ra đi trong lặng lẽ, ông vẫn để lại di sản tinh thần sâu đậm, sống mãi trong ký ức cộng đồng. Khởi nguồn từ lòng yêu nước Sinh ra tại Mỹ Nghiệp, Phan Rang, Huỳnh Ngọc Sắn (Ja Mrang) sớm hấp thụ tinh thần và ý thức hệ dân tộc. Ông rời quê hương để gia nhập tổ chức FULRO tại Campuchia, nơi ông hợp tác với các lãnh đạo như Trung tướng Lekosem, Y Bham Enuol,... trong hoạch định chiến lược và tổ chức các chiến dịch nhằm bảo vệ quyền lợi cộng đồng Cham cũng như các dân tộc thiểu số Nam Trung Bộ.

Xuất thân từ làng Cham Phú Nhuận – Phan Rang (Panrang), nhạc sĩ Ama Nhân là một trong những gương mặt tiêu biểu đã cống hiến trọn đời cho âm nhạc Cham và âm nhạc Việt Nam. Tốt nghiệp Khoa Sáng tác – Nhạc viện TP. Hồ Chí Minh, ông trở thành Hội viên Hội Nhạc sĩ Việt Nam đầu tiên của tỉnh Ninh Thuận, ghi dấu mốc quan trọng cho sự hiện diện của người Cham trong đời sống âm nhạc chuyên nghiệp cả nước. Tên tuổi của ông bắt đầu được công chúng biết đến rộng rãi từ nhạc phẩm “Làng Chăm ơn Bác” – tác phẩm đầu tiên khẳng định vị trí của ông trong dòng chảy âm nhạc cách mạng, vừa mang âm hưởng dân tộc Cham vừa chan chứa tình cảm với đất nước. Sau đó, nhiều nhạc phẩm khác tiếp tục định hình phong cách riêng, gắn liền với âm nhạc Cham, vừa hiện đại vừa giàu bản sắc.

Làng Cham Văn Lâm (palei Rem - ꨚꨤꨬ ꨣꨮꩌ ) - vùng đất từng sản sinh nhiều nhân vật lịch sử tiêu biểu của dân tộc Cham - ngày nay là nơi cộng đồng Cham sống hòa hợp, cộng hưởng cùng các nhánh Hồi giáo như Cham Agama Islam và Cham Agama Awal (cả hai nhánh đều thuộc dòng Sunni và tôn thờ Đấng Tối Cao Allah), trong Danh mục Ban Tôn giáo Chính phủ ghi: "Hồi giáo", nhằm để gọi hai nhánh Hồi giáo khác nhau người Cham thường gọi: "Cham Islam" và "Cham Bani". Trong bối cảnh ấy, Imam Phú Minh Mạng được biết đến như một chức sắc tôn giáo uy tín, là điểm tựa tinh thần và biểu tượng gương mẫu được cộng đồng tin tưởng. Imam Phú Minh Mạng, hiện là đại biểu Hội đồng nhân dân xã, Ủy viên Ban Chấp hành Hội đồng Sư cả Hồi giáo Bani tỉnh Ninh Thuận (Khánh Hòa), đồng thời là thành viên Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh.

Trong không khí hân hoan chuẩn bị đón mừng tháng Ramadan (Ramawan), cộng đồng Cham Islam tại Seattle vừa chính thức khởi công xây dựng Nhà Cộng đồng Cham Islam (Cham Community Center – CCC), một dự án được ấp ủ suốt gần một thập kỷ. Seattle – trung tâm kinh tế và văn hóa lớn của bang Washington – là nơi hội tụ nhiều cộng đồng nhập cư, nổi bật với sự đa dạng tôn giáo và sắc tộc. Tại South Seattle, người Cham Islam đã định cư nhiều thập niên, vừa hòa nhập, vừa gìn giữ bản sắc. Công trình CCC vì thế không chỉ mang ý nghĩa tâm linh, mà còn là biểu tượng khẳng định sự hiện diện bền vững của cộng đồng Cham tại thành phố đa sắc màu này.

Tại làng Cham Bani Lương Tri (Cham theo Agama Awal, còn gọi Cham Hồi giáo sơ khai, hay Cham tiền Islam,...), nơi đây lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc của dân tộc Cham, nghệ nhân Thuận Ngọc Vũ Linh đã mở lớp dạy trống Gi-nang (Gineng - ꨈꨪꨗꨮꩃ ) hoàn toàn miễn phí, thu hút hơn 10 em học sinh và thanh thiếu niên yêu âm nhạc truyền thống. Hoạt động này giúp thế hệ trẻ trực tiếp trải nghiệm, học hỏi và gắn kết với di sản âm nhạc của cộng đồng, đồng thời chuẩn bị cho các lễ hội truyền thống quan trọng, tiêu biểu là Lễ hội Rija Nagar (Raja Nagar) [ꨣꨪꨎ ꨗꨈꩉ]

Thành Thanh Dải bị cáo buộc cung cấp hộ chiếu Vương quốc Champa G.I.E bất hợp pháp cho cộng đồng người Thượng đang tị nạn tại Thái Lan. Hành động này nhằm giúp họ củng cố hồ sơ xin tị nạn, nhưng các chuyên gia pháp lý và nhân đạo cảnh báo có thể dẫn đến bị bắt giữ, trục xuất hoặc từ chối quy chế tị nạn. Ông Thành Thanh Dải còn tuyên truyền rằng người Thượng là cựu thần dân Champa cổ, nay là “chủ nhân” của Chính phủ lưu vong Champa G.I.E, nhằm tạo hình ảnh quyền lực giả tạo và từ đó rao bán hộ chiếu Champa G.I.E cho người Thượng tị nạn, tự nhận là “giấy tờ quốc tế” giúp họ củng cố hồ sơ tị nạn.

Theo ghi nhận, thời gian gần đây, một nhóm tín đồ Cham Bani cực đoan do Tiến sĩ Thành Phần đứng đầu đã gửi đơn kiến nghị đến các cơ quan Trung ương và địa phương, yêu sách đòi: 1. Công nhận “Tôn giáo Bani” như một tôn giáo độc lập; 2. Thành lập một tổ chức tôn giáo mang tên “Hội đồng Liên Chùa Bani” để quản lý và điều hành hoạt động tôn giáo Cham Bani. Động thái này đã gây ra nhiều tranh cãi trong cộng đồng Cham, bởi thực tế, Bani không phải là một tôn giáo mà Bani chỉ mang ngữ nghĩa của tín đồ tôn thờ Allah hay liên quan đến Islam chính thống giáo. Người Cham sử dụng thuật ngữ Bani như nghĩa Muslim. Từ Bani không chỉ những người Cham tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận sử dụng mà còn người Cham Islam tại vùng Nam bộ dùng, cũng như người Muslim trên thế giới.

Trong thời gian gần đây, dư luận trong cộng đồng Chăm xuất hiện nhiều tranh cãi xung quanh việc ông Thành Thanh Dải tự xưng là Thủ tướng “Chính phủ Champa G.I.E” và coi mình là một trí thức tinh hoa của dân tộc Chăm. Những tuyên bố này nhanh chóng gây ra nhiều ý kiến trái chiều, đặc biệt khi đặt trong bối cảnh pháp lý và thực tiễn xã hội hiện nay.

Katip Từ Công Tấn, người Chăm thôn Thành Tín (Cuah Patih). Ông là một tín đồ Chăm Bani có học vấn, có kiến thức uyên thâm về tôn giáo Agama Awal (Hồi giáo dòng Awal). Ông hiểu biết chữ Bani (chữ Ả Rập), chữ Jawi Cham (Chữ Jawi Chăm theo hệ thống Ả Rập), chữ Srah (chữ Thrah Champa). Ngoài ra ông cũng tìm hiểu và so sánh Thiên kinh Koran (bản chính thống) và Thiên kinh Koran (bản chép tay truyền từ đời này sang đời khác của hệ thống giáo sĩ (Acar) Chăm Bani (Chăm theo đạo). Hiện nay, Katip Từ Công Tấn đang thuyết giáo (khutbah) chủ tồn tôn giáo, tín ngưỡng, văn hóa và đức tin cho tín đồ giáo sĩ (Acar) Chăm Bani. “[Chúng tôi trân trọng cảm ơn Sở Dân tộc, Tôn giáo tỉnh Khánh Hòa đã xem xét ‘Đơn xin hoạt động tôn giáo’ của chúng tôi. Về tên gọi của tổ chức, chúng tôi có thể thay đổi để phù hợp với bản chất thực tại - đoàn kết, bình an và tiến bộ. Trên tinh thần đó, chúng tôi đề nghị lấy tên gọi mới là Ban đại diện Bani Chánh thống giáo Khánh Hòa.”] (Trích nguyên văn lời đề nghị của Katip Từ Công Tấn)