#

​Po Patao At (1541-1567 hay1553-1579), vị vua theo agama Islam (Hồi giáo). Theo biên niên sử Champa Sakkarai dak rai patao thì Po Patao At là cháu của Po Kunarai (1541-1553), lên ngôi năm Sửu, thoái vị năm Thỏ, trị vì 27 năm. Ngài có một vương hậu Champa tên Bia Kati và một hoàng tử tên Cei Sak Malaow. Đầu tiên, ngài xây dinh riêng ở ngoài Biuh Bal Batsinâng (Hamu Linâng, phía sau làng Chăm Phú Nhuận, Phanrang). Theo Hán Việt thì Po At có tên là Bà Ất (1553-1579). Po Patao At là vị vua cuối cùng của triều đại Po Mahosarak, nhưng vì hoàn cảnh lịch sử Champa nên những tài liệu chi tiết liên quan đến khoa học lịch sử của ngài ở trong cộng đồng Chăm rất ít người còn lưu trữ, chỉ còn lưu lại vài truyền thuyết.

#

Mấy hôm nay không hiểu sao tôi cảm thấy buồn, buồn từ đáy tâm can của mình. Tôi là sinh viên Chăm, Tôi yêu Chăm vì cha mẹ tôi là Chăm, là nơi tôi được sinh ra, được giáo dục và lớn lên, là nơi tôi được yêu thương bao bọc từ bạn bè người thân và Ông bà tổ tiên… Tôi luôn hãnh diện về Chăm dù Chăm vẫn còn nghèo, yêu di tích nền văn hóa rực rỡ lâu đời, yêu Tháp Chăm cổ xưa đứng hiên ngang kiêu hãnh hàng thế kỷ, như để thách thức bụi trần bão táp….Tôi yêu con người Chăm, một nhà thơ Inrasara phúc hậu, là người lưu giữ cái hồn đẹp nhất của văn hóa Chăm quảng bá cho nhân loại. Một ca sĩ chế Linh hào hoa lãng tử, một người có thể được cứu sống từ cõi chết, bởi nghe tiếng hát của Ông, giật mình, Ôi cuộc đời đáng yêu đáng sống lắm, và yêu luôn Gru Phần, một người cha tinh thần của hàng ngàn sinh viên sống xa quê…

#

#

Từ những lý giải ở trên cho thấy, vị vua Po Rome mong muốn Champa được bình yên thì mọi tín đồ Chăm Ahier phải thờ phượng Allah, không phân biệt tôn giáo, một lòng đoàn kết cùng người Chăm Awal (Hồi giáo), tất cả thần dân đều thờ phượng Allah thì Champa sẽ hùng mạnh và hưng thịnh. Một vài người Chăm thêu dệt cho rằng vua Po Rome (1627-1651) là vị giáo chủ tôn giáo của người Chăm (Awal-Ahier) trong khi chưa hiểu rõ thuật ngữ Awal, Ahier và tư tưởng của vị vua Po Rome Islam Champa, cũng như tình hình mâu thuẫn tôn giáo của Champa thời đó. Do đó khẳng định rằng, những thêu dệt cho rằng vua Po Rome là giáo chủ (chưởng môn) của môn phái Awal-Ahier chỉ là suy nghĩ cá nhân, không đúng sự thật và không cơ sở khoa học và cố làm trái ý việc phải thờ phượng Đấng Allah là tinh thần và chủ trương mà vua Po Rome một vị vua Champa anh minh đã truyền lại cho hậu thế.

#

Po Klaong Mah Nai (1622-1627), vị vua theo Islam (Hồi giáo) và sùng bái Islam, niên hiệu: Po Mah Taha. Theo biên niên sử Champa Sakkarai dak rai patao thì Po Mah Taha, không liên hệ thân tộc với vương triều Po Klaong Halau. Lên ngôi năm Tuất, thoái vị năm Thỏ, trị vì 6 năm, đóng đô ở Bal Canar (thôn Tịnh Mỹ, Phan Rí). Theo Hán Việt thì Po Mah Taha có tên là Bà Khắc-lượng Như-lai (1622-1627). 

#

Dương Khà là một Sư cả chủ trì Thánh đường Hồi giáo Bani Phước Nhơn. Ông ta từng là Phó Chủ tịch Hội đồng sư cả Hồi giáo Bani tỉnh Ninh Thuận nhiệm kỳ 2015- 2021 và cũng là người rất cương quyết giữ quan điểm tên gọi tôn giáo "Hồi giáo Bani". Dương Khà đưa ra lý luận rằng, các tầng lớp chức sắc (Gru, Imam, Katip, Acar) đang sử dụng kinh Qur’an (Koran), phụng sự đấng tối cao Po Allah, ông cũng còn khẳng định thêm rằng chức sắc Acar không được phép thờ các thần Yang ngoài đấng tối cao Po Allah. Theo ông ta, tên gọi "Hồi giáo Bani" là một tên gọi đúng nhất theo dòng lịch sử tôn giáo được tổ tiên tiền nhân Champa tiếp nhận và truyền cho hậu thế đến ngày nay.

#

Nằm trong chuỗi sự kiện nghệ thuật làm gốm người Chăm được tổ chức UNESCO ghi danh là đi sản phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp. Ngày 16/6/2023, tại Tp. Phan Rang - Tháp Chàm, UBND tỉnh phối hợp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH,TT&DL) tổ chức Hội thảo bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật làm gốm truyền thống của người Chăm. Tham dự hội thảo ,đại diện nhân sĩ trí thức nghệ nhân Chăm, đặc biệt có sự hiện diện các nhà khoa học gốc Chăm tham dự và báo cáo tham luận tại Hội thảo gồm có: Pgs.Ts Phú Văn Hẳn, Pgs.Ts Trương Văn Món ,Ts. Bá Trung Phụ, Ths.Hoạ sĩ Nguyễn Chế Kim Trung. Tuy nhiên, cộng đồng Chăm thắc mắc hoài nghi, vì sao Tiến sĩ Thành Phần không vinh dự được UBND tỉnh Ninh Thuận mời tham gia Hội thảo ! Vì sao?

#

Ngày 16/6/2023 tại Tp. Phan Rang - Tháp Chàm, UBND tỉnh phối hợp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH,TT&DL) tổ chức Hội thảo bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật làm gốm truyền thống của người Chăm. Dự hội thảo có Ông Nguyễn Long Biên, Phó Chủ tịch UBND tỉnh, lãnh đạo Cục Di sản văn hóa (Bộ VH,TT&DL), các sở, ngành và trên 100 đại biểu là nhà khoa học trong và ngoài nước. Đại diện nhân sĩ trí thức, nghệ nhân và nhà khoa học gốc Chăm tham dự và báo cáo tham luận tại Hội thảo có Pgs.Ts Phú Văn Hẳn, Pgs.Ts Trương Văn Món.

#

​Po Rome vua Champa (Chiêm Thành) trị vì từ năm 1627 đến năm 1651, là con rể của Po Klaong Mah Nai (Po Mah Taha). Po Rome là vị vua Hồi giáo (Islam), ngài đã cưới nhiều người vợ như: Bia Sucih (Bia Than Cih), Bia Than Can, Bia Puteri Siti, Bia Ut (Công nữ Ngọc Khoa), Bia Laku Makam, Bia Hatri, Bia Sumut ... và một số thứ phi khác. Khi vua Po Rome mất, thì Champa làm xong thủ tục cho ngài theo hình thức Islam trong Masjid (Magik), sau đó thần dân Chăm (Chăm Ahier) kính trọng và thờ phượng tùy theo tín đồ Ahier (Hindu thờ Allah). Nếu thờ theo Yang thì Ngài có tên là Yang Po Rome (thần Po Rome). Nếu thờ theo Cei thì Ngài có tên là Cei Asit. Nếu thờ theo Atuw (Hồi Giáo) thì Ngài có tên là Cahya. Nếu thờ theo Yang Baruw (Hồi Giáo) thì Ngài có tên là Po Gahluw. Po Rome là một vị vua anh minh, tài ba của đất nước, hùng thiên vang mãi ngàn đời với những chiến công lẫy lừng mà vua Po Rome đã viết vào lịch sử.

#

Nằm trong chuỗi sự kiện Lễ đón bằng của UNESCO ghi danh “Nghệ thuật làm gốm của người Chăm vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp” ngày 17/6 tại TP. Phan Rang -Tháp Chàm. Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh Ninh Thuận tổ chức vòng chung kết trao giải Hội thi nét đẹp văn hóa các dân tộc tỉnh Ninh Thuận lần thứ II năm 2023. Đây là một hoạt động văn hóa có ý nghĩa thiết thực nhằm giới thiệu và tôn vinh vẻ đẹp toàn diện về hình thể, tâm hồn, nhân cách, lối sống, cũng như việc rèn luyện thể chất, trí tuệ, tài năng và bản lĩnh của người đẹp các dân tộc tỉnh Ninh Thuận.