Triều vương thứ chín (1074-1139): Indrapura- Chiêm Thành

Vua Champa, Harivarman IV (1074-1080), tên thật là Prince Thang (Hoàng tử Thang), tên tiếng Phạn Vishnumurti, Madhavamurti, Devatamurti. Tên hiệu: Yang Po Ku Vijaya Sri Harivarmmadeva. Vị vua Champa (Raja-di-raja), theo tôn giáo Hinduism. Ông sinh ra tại Quảng Nam (Champa) và mất 1081 tại Indrapura.

Cha ông là một quý tộc thuộc họ Dừa (các bộ tộc phía bắc), còn mẹ ông là thành viên của họ Cau (các bộ lạc phía nam) mà dân chúng Panduranga cho là dòng vương tôn chân truyền của vương quốc Champa. Hoàng tử Thang rất tự hào về nguồn gốc xuất thân của mình, vì luôn tự nhận là sự kết hợp của hai bộ tộc lớn nhất của Champa: cha là Pralaysvara Dharmaraja, dòng Narikelavansa thuộc đẳng cấp Ksatriya, bộ tộc Dừa ở Amaravati; mẹ thuộc dòng Kramukavansa, đẳng cấp Brahman, bộ tộc Cau ở Panduranga.

Hoàng tử Thang cùng hoàng tử Pang (Phang) đã lần lượt chinh phục các tiểu vương sứ quân, thống nhất lại đất nước. Năm 1074, hoàng tử Thang được quần thần tôn lên làm vua, hiệu Harivarman IV, mở đầu cho triều vương mới (triều vương thứ chín).

Trong thời đại trị vì, vua Harivarman IV, cho dựng lại kinh đô Indrapura (Quảng Nam) đã bị bỏ từ lâu và cho xây nhiều đền tại Mỹ Sơn. Champa trở nên hùng mạnh, Harivarman IV mang quân sang đánh Đại Việt, giành lại phần lãnh thổ mà Rudravarman III đã mất trước đó.

Năm 1075, viện cớ phục hồi ngôi vua cho con cháu Rudravarman III (Chế Củ), nhà Lý sai Lý Thường Kiệt mang quân đánh Champa để lấy lại ba châu vừa bị mất nhưng không thành công. Trước sự chống trả mãnh liệt của quân Champa, Lý Thường Kiệt phải lui binh nhưng cho người vẽ lại địa thế rồi đưa một số nông dân gan dạ (thật ra là những binh lính trá hình) vào định cư.

Hay tin quân Lý bị Champa đánh bại, vua Tống sai Vương An Thạch đưa 10.000 quân tiến qua biên giới tấn công Đại Việt. Lý Thường Kiệt lui về bảo vệ lãnh thổ phía bắc. Ba châu không chiếm được lọt vào tay Champa.

Năm 1076, vua Tống sai Quách Quì kết hợp với Champa và Angkor, đưa 7.000 quân tiến công Đại Việt nhưng bị Lý Thường Kiệt và Tôn Đản đánh bại. Thừa thắng, Lý Thường Kiệt tiến xuống chiếm đóng đế đô Phật Thành, Harivarman IV phải cùng con cái và một số thân tín chạy lên Tây Nguyên-Champa; tại đây phái đoàn được các sắc dân người Tây Nguyên che chở. Quân Lý rút khỏi Phật Thành sau khi Harivarman IV tuyên bố hòa bình.

Năm 1080, một hoàng thân Khmer là Sri Nandanavarmadeva, tấn công Vijaya và các trung tâm khác ở miền bắc Champa. Các đền thờ và tu viện bị cướp phá và các kho báu văn hóa và chiếm luôn Panduranga.

Quân đội Champa dưới quyền vua Harivarman IV đã đánh bại quân xâm lược, quân Khmer thua bỏ chạy về nước, Harivarman IV truy đuổi và tiêu diệt hết tại Somesvara (Biên Hòa ngày nay). Nhà vua sai em là hoàng tử Pang (Phang) chiếm thành Sambhupura (Sambor) trên sông Mekong, bắt được nhiều tù binh, vàng bạc và của cải mang về nước.

Hình 1. Quân Khmer xâm lược bắc Champa năm 1080. Khmer Invasions of Northern Champa year 1080 Ảnh: © Maurice Fievet.

Hình 2. Đế chế Khmer chống lại Vương quốc Champa. Khmer Empire against the Kingdom of Champa. © Image belongs to the respective owner(s).

Sau khi dẹp loạn xong, Harivarman IV tập trung phục hồi đất nước. Mặc dù vẫn duy trì triều đình tại Vijaya, nhà vua sửa sang lại các nơi thờ phượng khác trên toàn quốc và cho xây dựng lại các thánh địa tôn giáo tại Indrapura (Đồng Dương) và Simhapura (Mỹ Sơn). Hoàng tử Pang đích thân đôn đốc việc trùng tu các đền thờ tại Simhapura (Mỹ Sơn). Dưới triều vua Harivarman IV, Champa trù phú trở lại, đền đài cung điện tìm lại những nét huy hoàng tráng lệ ngày xưa.

Năm 1080, Harivarman IV nhường ngôi cho con trai là thái tử Vak Pulyan Rajadvara vừa mới 9 tuổi. Tân vương mang hiệu là Jaya Indravarman II (Chế Ma Na) trị vì 1080-1081.

Vua Harivarman IV băng hà năm 1081, hoàng hậu cũng lên dàn hỏa táng theo nghi lễ Sati.

Hình 3. Một trong những tấm bia ký do Harivarman IV dựng lên từ Chiên Đan. Ảnh: Danang.

LINKs: