Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch vừa công bố kế hoạch tổ chức Ngày hội Văn hóa dân tộc Cham lần thứ VI năm 2025 tại tỉnh Khánh Hòa, diễn ra từ ngày 17/10/2025 đến 19/10/2025 tại Quảng trường 16 tháng 4, phường Phan Rang và phường Đông Hải. Sự kiện thu hút gần 600 nghệ nhân, diễn viên và vận động viên quần chúng dân tộc Cham (Chăm) từ 6 tỉnh, thành phố: Khánh Hòa, Gia Lai, Daklak, Lâm Đồng, An Giang và TP. Hồ Chí Minh.

Chỉ trong hơn một tháng, ba lãnh đạo gắn bó lâu năm với tỉnh Ninh Thuận cũ đồng loạt xin nghỉ việc. Tất cả đều được công bố với lý do “cá nhân”. Nhưng lý do ấy không thuyết phục được dư luận. Người gây chú ý nhất là ông Trần Quốc Nam, nguyên Chủ tịch UBND tỉnh Ninh Thuận, sau sáp nhập giữ chức Chủ tịch UBND tỉnh Khánh Hòa. Ông Nam từng được đánh giá là gần dân, đặc biệt quan tâm đến chính sách dân tộc. Việc ông đột ngột xin nghỉ khiến cộng đồng Cham và Raglai ở tỉnh Ninh Thuận lo ngại: ai sẽ tiếp tục lắng nghe và bảo vệ tiếng nói của họ?

Những năm gần đây, các phần tử có tư tưởng dân tộc hẹp hòi, tôn giáo cực đoan ở trong và ngoài nước đã lợi dụng bản Tuyên ngôn về quyền của các dân tộc bản địa của Liên hợp quốc để vận động các quốc gia phương Tây, các tổ chức quốc tế công nhận ở Việt Nam có “dân tộc bản địa”. Đồng thời, kích động các dân tộc thiểu số, đặc biệt là đồng bào Chăm, Khmer và các dân tộc thiểu số Tây Nguyên đòi quyền tự quyết. Bài viết phản bác quan điểm “ở Việt Nam có dân tộc bản địa”, đồng thời làm rõ về “quyền dân tộc tự quyết” và “quyền của các dân tộc thiểu số”, từ đó đề xuất giải pháp đấu tranh phòng, chống âm mưu lợi dụng vấn đề dân tộc của các thế lực thù địch nhằm chống phá cách mạng Việt Nam.

Bốn trong số chín nhà sư và Phật tử Khmer Krom – cộng đồng dân tộc bản địa tại Nam Bộ – bị Tòa án Nhân dân tỉnh Long An tuyên tổng cộng 25 năm tù trong phiên sơ thẩm năm 2024 đã được trả tự do dịp Quốc khánh 2/9 vừa qua. Thông tin này được thân nhân của một trong số họ – ông Thạch Hanh, nông dân tại xã Loan Mỹ, huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long – xác nhận với BBC News Tiếng Việt. Nhóm chín nhà sư và Phật tử Khmer Krom bị bắt năm 2023 tại Vĩnh Long, sau đó bị kết án vào năm 2024, đã thu hút sự chú ý của các tổ chức nhân quyền quốc tế. Ngày 25/8/2025, Văn phòng Cao ủy Nhân quyền Liên Hợp Quốc (OHCHR) ra thông cáo báo chí, trong đó các chuyên gia LHQ nêu rõ: “Chúng tôi quan ngại sâu sắc trước những báo cáo về tình trạng đàn áp ngày càng gia tăng đối với người Khmer Krom – một cộng đồng dân tộc bản địa ở Việt Nam. Điều này bao gồm giam giữ tùy tiện các nhà sư và nhà hoạt động, hạn chế quyền tự do tôn giáo, ngôn ngữ và văn hóa, cũng như việc sử dụng các điều luật mơ hồ để hình sự hóa các hoạt động ôn hòa.”

Những chiến binh Fulro Cham, chiến đấu tại Mondulkiri, Campuchia, là minh chứng sống động cho lòng quả cảm, ý chí bất khuất và tinh thần hy sinh thầm lặng. Giữa rừng sâu hiểm trở và thiên nhiên khắc nghiệt, họ đã đứng vững, bảo vệ cộng đồng, gìn giữ bản sắc dân tộc, dù biết rằng tương lai không chắc chắn và cái chết luôn rình rập. Đa số đã ra đi nơi rừng thiêng nước độc, chịu đau khổ sau khi Khmer đỏ chiếm Nam Vang năm 1975. Một số ít may mắn sống sót được tổ chức Fulro cử đi du học tại phương Tây, nhằm nâng cao kiến thức và phục vụ lý tưởng của tổ chức. Một vài người khác trở về Việt Nam, hợp tác với chính quyền Việt Nam Cộng Hòa (VNCH), tham gia các hoạt động cộng đồng. Dù số ít, mỗi bước đi, mỗi hy sinh của họ là minh chứng cho tinh thần trung thành, kỷ luật và lòng quả cảm, là tấm gương để hậu thế khắc ghi.

Harei Patom Mbaok là tiếng lòng vang lên giữa rừng thiêng nước độc, nơi hiểm nguy luôn rình rập, là biểu tượng tinh thần bất diệt của những chiến sĩ Fulro. Ra đời tại chiến khu Mondulkiri, Campuchia, giáp Tây Nguyên Việt Nam, bài hát phản ánh bi kịch cá nhân và lịch sử của cộng đồng Cham, đồng thời kết nối những trái tim xa cách qua giai điệu man mác và ca từ giản dị. Nỗi nhớ nhà, nỗi đau chia lìa, và khát vọng sum họp hòa quyện trong từng nốt nhạc, biến âm nhạc thành sợi dây gắn kết cộng đồng.

Chỉ còn vài tuần nữa, cộng đồng người dân tộc bản địa Việt Nam tại Hoa Kỳ sẽ tổ chức lễ kỷ niệm trọng thể 61 năm cuộc vùng lên của FULRO Champa đánh chiếm Buôn Ama Thuột và toàn lãnh thổ Tây Nguyên vào ngày 20/9/1964. Đây là dịp để tưởng nhớ quá khứ bi tráng, tôn vinh lòng dũng cảm của người Thượng (Montagnard, Cao nguyên Trung phần - The Central Highlands hay Cao Nguyên Vijaya) và người Cham vùng đồng bằng, đồng thời tri ân các chí sĩ FULRO đã hy sinh vì lý tưởng dân tộc, khát vọng tự do và quyền tự quyết của các dân tộc thiểu số Việt Nam. Cuộc vùng lên ngày 20/9/1964 tại Buôn Ma Thuột là một trong những sự kiện quan trọng trong lịch sử đấu tranh của FULRO. Rạng sáng hôm đó, hàng nghìn chiến binh người Thượng cùng lực lượng FULRO Cham từ các vùng đồng bằng và thị xã đồng loạt đứng lên, chiếm các cơ sở quân sự trọng yếu. Dân làng mang gậy gộc, giáo mác tiếp ứng, dựng rào chắn trên các con đường. Lá cờ FULRO bay phấp phới giữa sương sớm, biểu tượng cho niềm tin và khát vọng tự do của các dân tộc thiểu số.

Người Cham, thần dân của Vương quốc Champa, mang trong mình hàng nghìn năm lịch sử đấu tranh, xây dựng và bảo vệ bản sắc dân tộc. Champa từng làm chủ miền Trung Việt Nam, là trung tâm thương mại, văn hóa và chính trị sôi động kết nối với nhiều nền văn minh châu Á và Đông Nam Á. Những giá trị này hình thành hệ thống nông nghiệp, kiến trúc, kinh tế biển và nghệ thuật đặc trưng, tạo nền tảng cho bản sắc Cham tồn tại đến ngày nay. Sau khi Champa suy vong năm 1832 mất hoàn toàn phía Nam Panduranga qua cuộc Nam tiến của chúa Nguyễn, và tiếp tục mất Nam Bàn (Tiểu quốc Jarai hay Cao Nguyên Vijaya hay 5 tỉnh Tây Nguyên vào năm 1954) qua cuộc Tây tiến của Ngô Đình Diệm, cộng đồng Cham và thần dân Champa bắt đầu hòa nhập vào xã hội Việt Nam. Họ tham gia các hoạt động kinh tế, chính trị và xã hội, đồng thời giữ gìn ngôn ngữ, phong tục, lễ hội và các giá trị văn hóa truyền thống, làm cầu nối văn hóa và lịch sử giữa quá khứ và hiện tại. Sự hiện hữu này thể hiện khả năng thích nghi, đồng thời củng cố vị thế của người Cham trong xã hội đa dạng và phong phú của Việt Nam.

Trong khói lửa chiến tranh Đông Dương và Campuchia cuối thế kỷ XX, những chí sĩ Fulro Cham đã ngã xuống, để lại một chương bi tráng trong lịch sử dân tộc. Họ vừa là chiến sĩ, vừa là biểu tượng của khát vọng tự quyết, của tinh thần kiên trung trước nghịch cảnh, nhưng suốt nhiều thập niên bị lãng quên trong im lặng.

Trong những năm tháng lịch sử đầy biến động của miền Trung Việt Nam, khi bom đạn, đói nghèo và chia cắt bủa vây từng ngôi làng, đã xuất hiện những con người lặng lẽ hiến dâng cả đời mình cho dân tộc. Một trong những tên tuổi ấy là Huỳnh Ngọc Sắn – nhà giáo, nhà thơ, nhà đấu tranh Cham. Ông bước vào lịch sử không phải bằng hào quang của một vị tướng, mà bằng lý tưởng sắt son, bằng ngọn lửa trung thành với cội nguồn dân tộc. Dù ra đi trong lặng lẽ, ông vẫn để lại di sản tinh thần sâu đậm, sống mãi trong ký ức cộng đồng. Khởi nguồn từ lòng yêu nước Sinh ra tại Mỹ Nghiệp, Phan Rang, Huỳnh Ngọc Sắn (Ja Mrang) sớm hấp thụ tinh thần và ý thức hệ dân tộc. Ông rời quê hương để gia nhập tổ chức FULRO tại Campuchia, nơi ông hợp tác với các lãnh đạo như Trung tướng Lekosem, Y Bham Enuol,... trong hoạch định chiến lược và tổ chức các chiến dịch nhằm bảo vệ quyền lợi cộng đồng Cham cũng như các dân tộc thiểu số Nam Trung Bộ.