Tôn vinh chiến sĩ Fulro Cham trên chiến trường Campuchia

Written by Ban Biên tập

In category Tin tức

Sep 6, 2025, 10:49 PM

Name: Haji. Trung Tướng Les Kosem ( 1927 - 1976). Bí danh: Po Nagar

Nguyên quán: Kompong Cham. Người Campuchia gốc Cham. Les Kosem là sĩ quan quân đội Campuchia có vai trò quan trọng trong chiến tranh Đông Dương lần thứ hai và những cuộc nội chiến ở Campuchia. Les Kosem là lãnh tụ phong trào Fulro, một nhân vật đấu tranh nhằm giải phóng dân tộc Champa bị áp bức, đã từng đóng vai trò quan trọng trên bàn cờ chính trị Đông Dương vào những năm 1964-1975. Trung Tướng Les Kosem mất năm 1976 tại Malaysia do bị đầu độc thức ăn. Ảnh: Fulro. Edit: Putra Podam.

Những chiến binh Fulro Cham, chiến đấu tại Mondulkiri, Campuchia, là minh chứng sống động cho lòng quả cảm, ý chí bất khuất và tinh thần hy sinh thầm lặng. Giữa rừng sâu hiểm trở và thiên nhiên khắc nghiệt, họ đã đứng vững, bảo vệ cộng đồng, gìn giữ bản sắc dân tộc, dù biết rằng tương lai không chắc chắn và cái chết luôn rình rập.

* Những con người kiên cường

Đa số đã ra đi nơi rừng thiêng nước độc, chịu đau khổ sau khi Khmer đỏ chiếm Nam Vang năm 1975. Một số ít may mắn sống sót được tổ chức Fulro cử đi du học tại phương Tây, nhằm nâng cao kiến thức và phục vụ lý tưởng của tổ chức. Một vài người khác trở về Việt Nam, hợp tác với chính quyền Việt Nam Cộng Hòa (VNCH), tham gia các hoạt động cộng đồng. Dù số ít, mỗi bước đi, mỗi hy sinh của họ là minh chứng cho tinh thần trung thành, kỷ luật và lòng quả cảm, là tấm gương để hậu thế khắc ghi.

* Bi kịch bị lãng quên

Hiện nay, linh cữu của nhiều chiến sĩ Fulro vẫn nằm nơi đất khách, lạnh lẽo, không một nén trầm hương, không lời tiễn biệt. Họ đã bị lãng quên hàng thập niên, ký ức về họ gần như phai mờ. Hình ảnh những con người dũng cảm nằm im giữa rừng núi xa xôi khiến lòng người nghẹn ngào. Mỗi nén nhang chưa thắp, mỗi giọt nước mắt chưa rơi, đều là lời nhắc nhở về một bi kịch lịch sử. Tri ân họ chính là trao trả nhân nghĩa cho quá khứ, và nhắc nhở thế hệ hôm nay về trách nhiệm với cộng đồng.

* Nguyện vọng chưa thực hiện

Các cựu thành viên Fulro còn sống trong nước sau 1975 khao khát tổ chức lễ tưởng niệm đồng đội để tri ân những người đã ngã xuống, nhưng môi trường chính trị không cho phép. Nguyện vọng cao đẹp ấy bị kìm nén, tạo nên một nỗi đau tinh thần dai dẳng, khi ký ức về những chiến sĩ quả cảm vẫn chưa được tưởng niệm trọn vẹn.

Tại hải ngoại, cộng đồng người Thượng tổ chức lễ tưởng niệm hàng năm, nhưng cộng đồng Cham hải ngoại, vì e ngại trở ngại khi về Việt Nam, chưa thể thực hiện những nghi lễ đầy đủ. Đây là minh chứng rõ rệt cho bi kịch lịch sử của dân tộc Cham, nơi sự hy sinh thầm lặng vẫn chưa được xã hội thừa nhận xứng đáng.

* Kêu gọi tri ân

Hơn bao giờ hết, cộng đồng Cham hải ngoại cần đứng lên, tổ chức lễ trang trọng để tưởng nhớ và tri ân các chiến sĩ Fulro. Mỗi nghi lễ, mỗi nén trầm hương, mỗi lời cầu nguyện sẽ trở thành cầu nối giữa linh hồn đã khuất và thế hệ hiện tại, đồng thời bảo tồn bản sắc văn hóa Cham truyền thống.

* Khát vọng đoàn tụ và di sản tinh thần

Những chiến sĩ Fulro không chỉ chiến đấu để bảo vệ cộng đồng, mà còn giữ vững niềm tin vào tương lai và khát vọng đoàn tụ. Sự kiên cường của họ giữa rừng núi Campuchia là minh chứng cho ý chí bền bỉ, tinh thần bất khuất và niềm tin vào lý tưởng dân tộc. Tưởng nhớ và tri ân họ giúp thế hệ mai sau nhận thức giá trị hy sinh, tinh thần chiến đấu và trách nhiệm với cộng đồng.

* Kết luận - Lời kêu gọi hành động

Hôm nay, hãy ghi nhớ, tri ân và tôn vinh các chiến sĩ Fulro Cham tại chiến trường Campuchia. Đừng để họ bị lãng quên thêm một ngày nào nữa. Những con người ấy là biểu tượng của lòng quả cảm, tinh thần đoàn kết và ý chí bền bỉ. Việc tưởng nhớ họ không chỉ ghi nhận quá khứ, mà còn truyền cảm hứng mạnh mẽ cho thế hệ mai sau, để tinh thần chiến đấu, niềm tin vào cộng đồng và khát vọng gìn giữ bản sắc dân tộc sống mãi cùng thời gian.

Trân trọng,

Champa News - Báo Điện tử Champa

Champa News Editorial Board - Ban Biên Tập Champa.one

Website: Champa.one

Hình 1. Norodom Sihanouk, sinh ngày 31/10/1992 tại Phnom Penh mất ngày 15/10/2012 tại Bắc Kinh, là cố Quốc vương, Thái thượng vương của vương quốc Campuchia. Ảnh: Sưu tầm.

Hình 2. Vua Bảo Đại (22/10/1913- 31/7/1997), tên khai sinh là Nguyễn Phúc Vĩnh Thụy, là vị hoàng đế thứ 13 và là vị vua cuối cùng của triều đại nhà Nguyễn, cũng là vị hoàng đế cuối cùng của chế độ quân chủ trong lịch sử Việt Nam. Ảnh: Sưu tầm.

Hình 3. Ngô Đình Diệm, 3 tháng 1 năm 1901 – 2 tháng 11 năm 1963, là một chính khách người Việt Nam. Ông từng làm quan triều Nguyễn thời vua Bảo Đại, sau đó làm Thủ tướng cuối cùng của Quốc gia Việt Nam, rồi trở thành Tống thống Đệ nhất Việt Nam Cộng Hòa từ năm 1955 sau khi thành công trong việc phế truất Bảo Đại, cho đến khi bị lật đổ vào năm 1963. Ông cũng là lãnh tụ của Đảng Cần lao Nhân vị, đảng cầm quyền chính thức của miền Nam Việt Nam.

Hình 4. Lon Nol Tổng Thống Cộng hòa Khmer. Lon Nol là chính trị gia Campuchia giữ chức Thủ tướng Campuchia hai lần cũng như đã liên tục giữ chức Bộ trưởng Bộ Quốc phòng dưới thời vua Norodom Sihanouk. Lon Nol là tổng thống nước Cộng hòa Khmer sau khi thực hiện cuộc đảo chính chống lại chính quyền Sihanouk vào năm 1970.

Hình 5. Trung Tướng Les Kosem – Haji Les Kosem (bí danh Po Nagar) sinh ngày 27-3-1927 tại Kompong Cham, người Campuchia gốc Chăm. Ông là sĩ quan quân đội Campuchia có vai trò quan trọng trong chiến tranh Đông Dương lần thứ hai và những cuộc nội chiến ở Campuchia. là lãnh tụ phong trào Fulro, một nhân vật đấu tranh nhằm giải phóng dân tộc Champa bị áp bức, đã từng đóng vai trò quan trọng trên bàn cờ chính trị Đông Dương vào những năm 1964-1975. Ảnh: Fulro. Edit: Putra Podam.

Hình 6. Trung Tướng Les Kosem (màu trắng) và Lon Nol, Tổng Thống Cộng Hòa Khmer (bên phải). Ảnh: Fulro.

Hình 7. Y Bham Enuol sinh năm 1923 là sáng lập viên của phong trào Bajaraka (1958-1964), sau đó Chủ Tịch Mặt Trận Giải Phóng Cao Nguyên Champa (1964-1975) tức là một thành viên nằm trong tổ chức đấu tranh liên hiệp mang tên là Fulro (Mặt Trận Thống Nhất Đấu Tranh Của Các Sắc Tộc Bị Áp Bức) có trụ sở tại Campuchia. Ngày 17-4-1975, Khmer Đỏ chiếm thủ đô Phnom-Penh. Ghi chú: Y Bham Enuol, là Chủ Tịch “Mặt Trận Giải Phóng Cao Nguyên Champa” (tức Chủ tịch Mặt trận 1, chứ không phải Chủ tịch FULRO), Chủ tịch FULRO là Quốc vương Norodom Sihanouk, là Thái thượng vương của vương quốc Campuchia. Ảnh: Fulro.

Hình 8. Paul Nưl, Tổng trưởng Bộ Phát triển Sắc tộc Việt Nam Cộng Hòa. Nhiệm kỳ: 9 tháng 12 năm 1967 - 16 tháng 6 năm 1971.

Hình 9. Nay Luett, Tổng trưởng Bộ Phát triển Sắc tộc Việt Nam Cộng Hòa. Nhiệm kỳ: 16 tháng 6 năm 1971 - 30 tháng 4 năm 1975.

Hình 10. Trung Tướng Les Kosem (sắc tộc Cham - hình bên trái) [phó chủ tịch mặt trận 1] và Chủ tịch Y Bham Enoul (sắc tộc Rhade - hình bên phải) [chủ tịch mặt trận 1]. Ảnh: Fulro

Hình 11. Chủ tịch Y Bham Enoul - Phó Chủ tịch Đàng Năng Giáo. Ảnh: Fulro.

Hình 12. Chiến khu 3 Fulro. Đứng, từ trái sang phải: Đàng Năng Thành, Đặng Nô, Thiếu Tá Soulaiman, Po Dharma, Tạ Văn Lành, Lưu Văn Biến. Ngồi, từ trái sang phải: Đổng Tập, Đàng Năng Nghịch. Tất cả những chiến sĩ này đều tử trận trên chiến trường, ngoại trừ Đàng Năng Thành. Ảnh: Fulro.

Hình 13. Tiểu đoàn 181 Fulro. Đại Úy Po Dharma (ngồi trái, được phong hàm thiếu tá trước khi đi du học tại Pháp quốc), Thiếu Tá Osman, tiểu đoàn trưởng (chính giữa). Tất cả người trong hình đều tử trận trên chiến trường.

Hình 14. Huỳnh Ngọc Sắn (Ja Mrang, ngồi giữa đeo kính đen), cùng chiến sĩ FULRO Cham trên chiến trường Campuchia. Ảnh: Fulro.

Hình 15. Huỳnh Ngọc Sắn (Ja Mrang, ngồi giữa đeo kính đen), cùng chiến sĩ FULRO Cham trên chiến trường Campuchia. Ảnh: Fulro.

Hình 16. Trung Tướng Les Kosem ( 1927 - 1976). Lieutenant General Les Kosem ( 1927 - 1976). Phó Chủ tịch Fulro, kiêm Phó Chủ tịch Mặt trận 1. Ảnh: Fulro.

Hình 17. Thiếu tá Dương Tấn Sở.

Hình 18. Pgs.Ts. Po Dharma (Thiếu tá Po Dharma). Tên thật trong khai sinh là Quảng Văn Đủ, sinh năm 1945 tại Palei Baoh Dana (thôn Chất Thường, Ninh Thuận). Xuất thân từ một gia đình nông dân nghèo gồm 7 anh chị em, ông là người duy nhất bước chân vào đại học. Năm 1960-1964, ông học ở trường tư thục Bồ Đề và năm 1964 ông sang trường trung học Duy Tân (Phan Rang) cho đến đổ tú tài vào năm 1968.

Hình 19. Po Dharma (bên phải), Tiến sĩ tại Viện Viễn Đông Pháp. Ảnh: Po Dharma.

Hình 20. Đại Úy Po Dharma tại Okinawa. Được phong hàm Thiếu tá trước khi đi du học tại Pháp quốc. Ảnh: Po Dharma.

Hình 21. Đại Úy Po Dharma tại chiến trường Campuchia, thuộc tiểu đoàn 182-Fulro năm 1971. Sau này, được phong hàm Thiếu tá trước khi đi du học tại Pháp quốc. Ảnh: Po Dharma.

Trung tướng Les Kosem và Thống Tướng Lon Nol chấp nhận lời yêu cầu và đề nghị Po Dharma sang Pháp du học đặt dưới sự hướng dẫn của Gs. P-B Lafont (đại học Sorbonne, Paris), tức là bạn thân của Trung Tướng Les Kosem. Thống Tướng Lon Nol ra lệnh cho thư ký đặt biệt của Phủ Tổng thống đánh ngay bản quyết định. Ngày 16-9-1972, Tổng Thống Cộng Hòa Khmer ký bản quyết định. Bốn ngày sau, tức là ngày 20-9-1972, Po Dharma rời Campuchia để sang Pháp du học trong chương trình đào tạo cán bộ Fulro ở nước ngoài.

Hình 22. Tổng Thống Cộng Hòa Khmer ký trên quyết định ngày 16-9-1972. Ngày 20-9-1972, Po Dharma rời Campuchia đi sang Pháp du học trong chương trình đào tạo cán bộ Fulro ở nước ngoài.

Hình 23. Trung tướng Nguyễn Khánh (8/11/1927 - 11/1/2013), là một chính khách Việt Nam Cộng Hoà, ông từng giữ chức vụ Nguyên thủ quốc gia (Quốc trưởng) và thủ tướng của Việt Nam Cộng hòa và kiêm luôn các chức Tổng tư lệnh và Tổng Tham mưu trưởng Quân lực Việt Nam Cộng hòa trong giai đoạn 1964 - 1965, đang xem hiệu kỳ FURO tại Phủ Tổng thống. Ảnh: Sưu tầm.

Hình 24. Hiệu kỳ FULRO (1968 - 1992), do Y Bham Enoul, Les Kosem (Chăm Campuchia), Um Savuth (Khmer Krom) và một số đại diện thống nhất vẽ lá cờ FULRO. Ảnh: Wiki.

Ý nghĩa: Hiệu kỳ FULRO (lá cờ) hình chữ nhật gồm ba sọc: màu xanh biển (tượng trưng cho biển cả), màu đỏ (biểu tượng của đấu tranh) và màu xanh lá cây (màu của núi rừng). Trên dòng sọc đỏ có ba ngôi sao tượng trưng cho ba mặt trận của FULRO: Champa, Campuchia Krom và Campuchia Nord. Ngôi sao màu trắng tượng trưng quốc gia không còn vương.

Hiệu kỳ “Mặt trận Giải phóng Champa”: Do những người lãnh đạo FULRO, phái đoàn BAJARAKA (Bahnar, Jarai, Rhadé và Kaho), Y Bham Enoul, thiếu tướng Les Kosem người Chăm Campuchia vẽ ra lá cờ này. Đây là Hiệu kỳ Hồi giáo Champa.

Hình 25. Hiệu kỳ “Mặt trận Giải phóng Champa” (1962 - 1975). Tiếng Pháp (Front pour la libération du Champa; viết tắt FLC), là một tổ chức hoạt động tại tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận và Tây Nguyên Việt Nam, dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Y Bham Enoul và Thiếu tướng Les Kosem. Ảnh: Fulro.

Ý Nghĩa: Hiệu kỳ Champa (tiếng Chăm: Dok Champa), gồm 9 sọc đỏ và trắng xen kẽ nhau nằm ngang đại diện cho tư cách bình đẳng và bên trái có một hình chữ nhật màu trắng xanh mang trăng lưỡi liềm (Aia Bulan) và ngôi sao 5 cánh (Batuk). Ngôi sao 5 cánh đại diện cho sự thống nhất giữa các tiểu bang như Indrapura, Amaravati, Vijaya, authara và Panduranga. Lưỡi liềm đại diện cho Hồi giáo là quốc giáo của Champa; nền xanh da trời tượng trưng cho sự thống nhất của nhân dân Champa; ngôi sao và lưỡi liềm trước đó màu vàng là màu hoàng gia Champa, nhưng nay Champa không còn vua nên đổi thành màu trắng (Quốc gia Hồi giáo không còn vương).

Hình 26. Chủ tịch Y Bham Enoul- dưới lá cờ “Mặt trận Giải phóng Champa”. Ảnh: Fulro.

Hiệu kỳ “Mặt trận Giải phóng Cao Nguyên Champa”: Do những người lãnh đạo FULRO, phái đoàn BAJARAKA (Bahnar, Jarai, Rhadé và Kaho), Y Bham Enoul, thiếu tướng Les Kosem người Chăm Campuchia vẽ ra lá cờ. Đây là Hiệu kỳ Hồi giáo Cao Nguyên Champa.

Hình 27. Hiệu kỳ “Mặt trận Giải phóng Cao Nguyên Champa” (1964 - 1992). Tiếng Pháp (Front de Libération des Hauts Plateaux, FLHP), do Y Bham Enuol lãnh đạo, hoạt động ở Cao Nguyên, tỉnh Mondulkiri và tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận. “Mặt trận Giải phóng Cao Nguyên Champa” còn gọi là “Mặt Trận Giải Phóng Dega-Chàm” hay Mặt trận 1 của FULRO. Ảnh: Fulro.

Ý nghĩa: Hiệu kỳ có 9 sọc xanh và trắng, xanh biển (biểu tượng hòa bình) và trắng (biểu tượng niềm hy vọng) xen kẽ nhau nằm ngang đại diện cho tư cách bình đẳng. Phần bên trái có hình trăng lưỡi liềm và ngôi sao đều màu trắng trên nền xanh lá cây (biểu tượng cho thịnh vượng), ngôi sao biểu tượng 5 tiểu bang Champa, lưỡi liềm đại diện cho Hồi giáo là Quốc giáo Champa. Phần bên phải màu đỏ (biểu tượng cho đấu tranh và lòng dũng cảm).

Hình 28. FULRO và Hiệu kỳ Mặt trận 1, “Mặt trân Giải phóng Cao Nguyên Champa” tại biên giới Tây Nguyên-Campuchia. Ảnh: Sưu tầm.

Hình 29. Hiệu kỳ Mặt trận 1, “Mặt trận Giải phóng Cao Nguyên Champa” treo trước nhà Sàn Ede tại buôn Ako Dhong-Daklak. Ảnh chụp 2005 bởi Putra Podam.

Hiệu kỳ “Mặt Trận Giải Phóng Champa” (khu vực Cao Nguyên và đồng bằng duyên hải từ Phú Yên đến Phan Thiết), tiếng Pháp (Front de Libération du Champa, FLC) tức FULRO Chăm do Les Kosem làm lãnh đạo. Trong đó có “Mặt Trận Giải Phóng Cao Nguyên” tiếng Pháp (Front de Libération des Hauts Plateaux, FLHP) tức FULRO Thượng do Y Bham Enuol lãnh đạo. Sau này hình thành “Mặt Trận Giải Phóng Cao Nguyên Champa”, còn gọi là “Mặt Trận Giải Phóng Dega-Chàm”.