Một số tên gọi vị vua Po Rome

Written by Putra Podam

In category Nghiên cứu

Jun 18, 2023, 9:51 PM

Name: PhD. Putra Podam (Văn Ngọc Sáng)

Editor-in-Chief: Champa.one

Po Rome (1627-1651), Theo biên niên sử Champa Sakkarai dak rai patao thì Po Rome lên ngôi năm Thỏ và thoái vị năm Thỏ, trị vì 25 năm, đóng đô ở Biuh Bal Pangdurang (Thành Bal Pangdurang). Po Rome một vị vua Hồi giáo (Islam) là con rể của vua Po Klong Mah Nai (tức là Po Mah Taha đã truyền ngôi vua cho Po Rome). Cuộc đời và sự nghiệp của vua Po Rome đã được lịch sử ghi lại có hai dòng khác nhau, một là theo truyền thuyết, theo biên niên sử Champa Sakkarai dak rai patao tại vương quốc Champa và hai theo lịch sử và cây gia phả của Po Rome tại vương quốc Kalantan (Malaysia).

Tại Kelantan, Malaysia, các gia phả hoàng tộc (Malay royal genealogy) ghi nhận Po Rome với danh xưng Hồi giáo đầy đủ là Nik Mustafa bin Wan Abul Muzaffar Waliyullah. Gia phả này được coi là nguồn tư liệu quan trọng để nghiên cứu mối quan hệ chính trị, tôn giáo và văn hóa giữa Champa và các trung tâm Hồi giáo bán đảo Mã Lai, bao gồm Kelantan, Patani, và Singgora. Theo Abdul Rahman Tang Abdullah, gia phả này không chỉ cung cấp thông tin về dòng dõi mà còn phản ánh mạng lưới quyền lực và ảnh hưởng tôn giáo xuyên vùng trong thế kỷ XVII.

Gia phả Kelantan ghi chép chi tiết về dòng dõi và các con trai của Po Rome, đồng thời làm rõ các mối quan hệ chính trị, tôn giáo giữa các gia tộc hoàng gia Hồi giáo:

- Nik Ibrahim (Po Nrop hay Po Nraop), con trai trưởng là người kế vị trực tiếp tại Panduranga, duy trì quyền lực hoàng tộc và tiếp tục truyền thống chính trị của Po Rome tại Champa. Nhưng, sử liệu tại Việt Nam cho rằng, Po Nrop là em trai cùng mẹ khác cha của vua Po Rome.

- Nik Badrul Salam trở thành vua Singgora (miền Nam Thái Lan), cho thấy sự lan tỏa ảnh hưởng hoàng gia và quyền lực Champa ra các trung tâm Hồi giáo hải đảo, kết nối Champa với các chính quyền Malay ở vịnh Thái Lan.

- Nik Ali (Datuk Faqih Ali al-Malbari) lãnh đạo quân đội Patani, biểu thị vai trò quân sự và chính trị của Po Rome trong mạng lưới liên minh Hồi giáo Đông Nam Á. Nik Ali còn được nhắc đến như một nhà lãnh đạo tôn giáo, kết hợp quân sự với truyền bá Islam, minh chứng cho vai trò kép của hoàng tộc: quyền lực chính trị và quyền lực tôn giáo.

Tước danh “Nik” trong hệ thống hoàng tộc Malay, thường dành cho những người thuộc dòng dõi hoàng gia Hồi giáo, biểu thị quyền lực, uy tín và khả năng lãnh đạo tôn giáo. Theo Po Dharma, tước danh này không chỉ là danh hiệu chính trị mà còn là biểu tượng tôn giáo, nhấn mạnh vai trò của người mang danh “Nik” trong việc bảo vệ cộng đồng Hồi giáo, điều hành các nghi lễ và quản lý đất đai. Trong trường hợp Po Rome, việc được ghi nhận với danh xưng “Nik” trong gia phả Kelantan phản ánh quá trình hội nhập văn hóa và tôn giáo của vua Champa vào mạng lưới Hồi giáo bán đảo Mã Lai, đồng thời khẳng định địa vị của ông như trung tâm quyền lực tôn giáo và chính trị xuyên vùng.

Gia phả Kelantan còn cho thấy mối liên hệ giữa các gia tộc Nik và Wan, trong đó Wan Abul Muzaffar Waliyullah là phụ thân của Po Rome, người đã đặt danh xưng Nik cho con trai, đồng thời là biểu tượng liên kết giữa quyền lực hoàng gia và tín ngưỡng Islam. Điều này thể hiện sự hợp nhất quyền lực chính trị và tôn giáo, giúp Po Rome củng cố uy quyền tại Champa, đồng thời mở rộng ảnh hưởng ra các trung tâm Hồi giáo lân cận. Nghiên cứu của Nara Vija nhấn mạnh rằng các gia phả này cũng phản ánh cách thức các triều đại Hồi giáo Malay ghi nhận quan hệ liên vùng và quyền lực hoàng tộc, từ đó giúp đối chiếu với biên niên sử Champa (Sakkarai dak rai patao) để hiểu sâu hơn về vị trí Po Rome trong bối cảnh Đông Nam Á thế kỷ XVII.

Hình 1. Vua Po Rome (Nik Mustafa, Sultan Abdul Hamid Shah, Nik Mustafa Bin Wan Abul Muzaffar Waliyullah). Po Rome (trị vì: 1627-1651), là một vị vua Panduranga-Champa theo Hồi giáo (Islam), kế thừa từ triều đại Po Klong Mah Nai (Po Mah Taha) cũng là một vị vua Champa Islam hùng mạnh. Trong thời gian Po Rome ở Makkah, người Malay gọi là Serembi Makkah, tức là tiểu vương quốc Kelatan (Malaysia). Tại đây, Po Rome kết hôn với công chúa Islam là Puteri Siti (Công chúa Siti). Chính thức là người có danh phận là thành viên của dòng dõi vương triều theo Islam tại Malaysia. Biên niên sử Malaysia ghi lại rằng vua trị vì tại tiểu vương quốc Kelantan hôm nay là dòng giỏi của vua Po Rome. Ảnh: Putra Podam.

Một số tên gọi vị vua Po Rome

1. Bà Lâm: Tên vị vua Po Rome theo Hán văn (theo lịch sử Việt Nam).

2. Agong Ronan: Tên thường gọi vị vua Po Rome (tại Serembi Makkah, tức là tiểu vương quốc Kelatan).

3. Nik Mustafa: Tên vua Po Rome trong lịch sử và gia phả tại Malaysia. Trong thời gian Po Rome ở Makkah, người Malay gọi là Serembi Makkah, tức là tiểu vương quốc Kelatan (Malaysia). Tại đây, Po Rome kết hôn với công chúa Islam, chính thức mang tên Thánh Nik Mustafa.

4. Nik Mustafa Bin Wan Abul Muzaffar Waliyullah: Tên đầy đủ của Po Rome là: Nik Mustafa Bin Wan Abul Muzaffar Waliyullah. Chính thức là người có danh phận là thành viên của dòng dõi vương triều theo Islam tại Malaysia. Biên niên sử Malaysia ghi lại rằng vua trị vì tại tiểu vương quốc Kelantan hôm nay là dòng giỏi của vua Po Rome.

5. Sultan Abdul Hamid Shah: Tên vị vua Po Rome sau khi lên ngôi, niên hiệu của vua Po Rome trong sử Malaysia.

6. Sultan Abdul Hamid Shah Bin Syarif Wan Abu Muzaffar Bin Syarif Wan Abdullah Umdatuddin: Tên đầy đủ của vị vua Po Rome sau khi lên ngôi vua. Po Rome cưới nhiều vợ, riêng người vợ công chúa Kelantan có ba người con trai đều tôn sùng Islam.

7. Ja Kathaot (ꨎ ꨆꨔꨯꨱꩅ): Tên vị vua Po Rome theo tương truyền, sau ngày ăn lá cây liêm (phun kraik), một cô gái Champa đã mang thai mặc dù chưa có chồng. Nghe tin này, gia đình đã đuổi cô ra khỏi nhà ở làng Ra-njaoh (làng này tọa lạc trên một khu vực rộng lớn từ Ga xe lửa Sông Mao cho đến Banâk Patau Ceng - Đập Đá Hàn, ở Bắc Bình-Bình Thuận). Ngay tại làng Pa-aok mà người Việt gọi là làng Tường Loan, cô sinh ra một bé trai khôi ngô, tuấn tú, đặt tên là Ja Kathaot.

8. Yang Thaok Po Rome (ꨢꩃ ꨔꨯꨱꩀ ꨛꨯꨮ ꨣꨯꨟꨮ): Tên vị vua Po Rome theo một tương truyền khác cho rằng, mẹ Po Rome kết thân với người bạn Cru (Churu) nhưng Cha mẹ và dòng tộc không chấp thuận nên bà phải rời khỏi làng khi mang thai. Sau khi Po Rome được sinh ra, nhau thai của ngài được chôn tại làng Pa-aok nay là làng Tường Loan, hiện nay là xóm đạo Thiên Chúa Giáo Hòa Thuận. Nơi chôn nhau cắt rốn này được người Chăm ở đây lập miếu thờ và gọi là Yang Thaok Po Rome. Miếu này tọa lạc bên cạnh đường từ Bảo Tàng Cham Bình Thuận (Phan Hiệp) đi Sông Mao và cách Bảo Tàng gần 1km.

9. Po Rome Kathaot (ꨛꨯꨮ ꨣꨯꨟꨮ ꨆꨔꨯꨱꩅ): Truyền thuyết khác cho rằng, mẹ Po Rome là một hoàng hậu Cham kết thân với người Cru (Churu). Do đó, thân nhân dòng tộc không chấp nhận mối tình này nên bà phải rời khỏi gia đình đến một cánh đồng ở Palei Pabhan (Vụ Bổn - Phan Rang). Điều này cho thấy sau khi lên ngôi vua, Po Rome đã cho lập miếu thờ ở ngoài cánh đồng mà người Cham gọi miếu này là Sang Po Rome Kathaot.

10. Yang Po Rome (ꨢꩃ ꨛꨯꨮ ꨣꨯꨟꨮ): Tên vị vua Po Rome được thần dân Champa kính trọng và thờ phượng tùy theo tín đồ Ahier (tín đồ Hindu cũ nay thờ Allah). Khi thờ theo Yang thì Ngài có tên là Yang Po Rome (thần Po Rome).

11. Cei Asit (ꨌꨬ ꨀꨦꨪꩅ): Tên vị vua Po Rome nếu thờ theo Cei (ꨌꨬ ) thì Ngài có tên là Cei Asit.

12. Po Gahluw (ꨛꨯꨮ ꨈꨨꨵꨭꨥ): Tên vị vua Po Rome nếu nếu thờ theo Yang Baruw [ꨢꩃ ꨝꨣꨭꨥ] (gốc Hồi Giáo) thì Ngài có tên là Po Gahluw.

13. Cahya (ꨌꩍꨢ): Tên vị vua Po Rome nếu thờ theo Atuw [ꨀꨓꨭꨥ] (Hồi Giáo) thì Ngài có tên là Cahya.

Hình 2. Vua Po Rome, niên hiệu: Nik Mustafa Bin Wan Abul Muzaffar Waliyullah. Dòng dõi vương triều theo Islam tại Serembi Makkah, thuộc tiểu vương quốc Kelatan-Malaysia. Ảnh: Putra Podam.

LINKs: Liên kết liên quan

1. Một số tên gọi vị vua Po Rome

2. Một số hoàng hậu, thứ hậu của vua Po Rome

3. Kelantan: http://www.royalark.net/Malaysia/kelant2.htm

4. Awal và lịch sử Islam tại Champa

5. Video tháp Po Romé: http://youtu.be/5Gz-ccSM8rY

6. Nguồn tư liệu chính: Po Dharma, Biên niên sử Panduranga (Les Chroniques du Panduranga). Luân án phó tiến sĩ, đại học Sorbonne, Paris, 1978.

7. Bà Nguyễn Thị Thềm không phải hậu duệ của vua Po Klaong Mah Nai

8. Sở Văn hóa Bình Thuận đưa thông tin sai lệch về Po Klaong Mah Nai

Một số hình ảnh

Hình 3. Đền Yang Thaok Po Rome, tại làng Pa-aok, Bình Thuận. Ảnh: Putra Podam.

Hình 4. Vua Po Rome, niên hiệu: Nik Mustafa Bin Wan Abul Muzaffar Waliyullah. Dòng dõi vương triều theo Islam tại Serembi Makkah, thuộc tiểu vương quốc Kelatan-Malaysia. Tín đồ Hindu thuộc Champa xưa đưa Po Rome thành thần Shiva (Ấn giáo). Ảnh: Putra Podam.

Hình 5. Gia phả dòng tộc vua Po Romé ở Kelantan - Malaysia. Ảnh: Website Kelantan.

Hình 6. Vua Po Rome, niên hiệu: Nik Mustafa Bin Wan Abul Muzaffar Waliyullah. Dòng dõi vương triều theo Islam tại Serembi Makkah, thuộc tiểu vương quốc Kelatan-Malaysia. Ảnh trên là vua Po Rome với tháp Po Rome. Ảnh: Putra Podam.

Hình 7. Vua Po Rome, niên hiệu: Nik Mustafa Bin Wan Abul Muzaffar Waliyullah. Dòng dõi vương triều theo Islam tại Serembi Makkah, thuộc tiểu vương quốc Kelatan-Malaysia. Ảnh: Putra Podam.

Hình 8. Tháp (bimong) vua Po Rome (Nik Mustafa) tại Ninh Thuận. Ảnh: Putra Podam.

Hình 9. Đền Hoàng hậu Sucih (Bia Susih hay Bia Than Cih), phía sau tháp vua Po Rome. Theo truyền thuyết, Hoàng hậu Sucih không chấp nhận nghi thức hỏa táng theo vua Po Rome (bởi Hoàng hậu Sucih không phải tín đồ Hindu hay Ahier mà Hoàng hạu Sucih là tín đồ Islam (con gái vua Islam Po Mah Taha theo Hồi giáo) nên bà chỉ chấp nhận thổ táng theo Hồi giáo (Islam)). Sau này, tín đồ Cham Ahier xây một đền nhỏ phía sau tháp Po Rome để thờ phượng cho bà. Ảnh: Putra Podam.

Tổng thể không gian, kiến trúc đền tháp Po Rome Ninh Thuận nhìn từ trên cao [Ảnh: Quảng Minh Kháng]