Người Chăm ở Kampuchia theo thống kê chưa chính thức có dân số gấp khoảng 6 lần Chăm tại Việt Nam. Chăm tại Kampuchia tồn tại nhiều hệ phái Islam khác nhau. Trong bài viết này tôi đề cập đến hai nhánh Bani chính là: Bani Islam và Bani Awal. 1. Bani ISLAM (tức đạo Islam chính thống, ở đây chỉ đề cập đến Islam dòng Sunni. Vì thực tế ở Kampuchia tồn tại nhiều trường phái Bani Islam). 2. Bani AWAL (Tức Islam dòng Awal, hay Hồi giáo dòng Awal giống như dòng chức sắc Acar ở Việt Nam). Nhưng thực tế người Chăm Kampuchia không dùng từ Awal mà chỉ dùng từ Bani (với Bani mang nghĩa Islam cũ, Bani là trường phái Islam tại Champa thời vương quốc).

Pgs. Ts. Po Dharma, một học giả, nhà nghiên cứu lịch sử và nền văn minh Champa có tên tuổi đã đột ngột ra đi ngày 21-2-2019 giờ Paris do một căn bệnh nặng. Sự ra đi đột ngột của Po Dharma là một mất mát lớn đối với gia đình, bè bạn và cộng đồng Champa trong và ngoài nước. Cộng đồng Chăm mất đi một vị Giáo sư đầu tiên đã dành trọn cuộc đời mình vì lý tưởng bảo vệ dân tộc và văn hóa Champa.

Tôn giáo là lĩnh vực luôn nhạy cảm, luôn thu hút sự tò mò, sự chú ý của dư luận trong cộng đồng Chăm nói riêng và thế giới bên ngoài. Đây cũng là lĩnh vực dễ bị lợi dụng vào các hoạt động gây chia rẽ dân tộc, tôn giáo, gây mất ổn định tình hình địa phương và xã hội. Vì vậy, định hướng hòa giải tôn giáo, tín ngưỡng hay đức tin là cần đưa ra sự thật, lý giải hợp tình hợp lý khoa học nhằm làm rõ và cho tín đồ hiểu được đâu là chân lý và đâu là âm mưu của thế lực buôn bán văn hóa Chăm. Đồng thời góp phần làm ổn định và tin tưởng lẫn nhau, sống chan hòa tốt đời đẹp đạo giữa các tôn giáo hay đức tin riêng của mọi người.

Agama Awal là một hệ phái mới xuất hiện ở Champa do ảnh hưởng văn hóa bản địa, là một  tôn giáo độc thần, chỉ tôn thờ Thượng đế Allah, Đấng Tối Cao, Duy Nhất và tôn kính Muhammad là vị Thiên sứ (Nabi) cuối cùng được Allah mặc khải Thiên kinh Koran. Awal (Hồi giáo sơ khai, Hồi giáo cũ, Hồi giáo từ khi du nhập vào Champa) ảnh hưởng từ dòng Sunni. Awal là một hệ phái thuộc Hồi giáo Champa (Islam Awal của Champa), khác với trên 73 nhánh Islam trên thế giới như: Islam Sunni của Ả Rập, Islam Shia của Iran, Islam Ahmadi (Ahmadiyya) của Pakistan, Islam Kharijite của Oman, Islam Sufi của Libya, Sudan, Islam Wahabi, …Islam Champa dòng Awal được chia thành hai tầng lớp: Tầng lớp thứ nhất, là Giáo sĩ (Acar hay Ulama): trực tiếp thờ phượng Allah, Đấng Tối cao, Duy nhất và phục tùng Muhammad là Thiên sứ cuối cùng. Nhiệm vụ của giáo sĩ (Acar) là trau dồi chương kinh Koran, kiêng cử, hành lễ trong tháng Ramadan (Ramawan), Eid al-Adha (Waha), … và thực hiện các nghi lễ liên quan đến vòng đời của người Chăm theo Bani (Chăm theo đạo). Tầng lớp thứ hai, là Thường dân (Gahéh): chỉ phục vụ và phục tùng cho giáo sĩ (Acar) và gián tiếp thờ phượng Allah. Nhưng lớp tín đồ Thường dân (tầng lớp thứ hai) nếu trang bị đầy đủ kiến thức và Thiên kinh Koran thì cũng có thể trở thành giáo sĩ (Acar) để trực tiếp thờ phượng Allah.

Tôn giáo là lĩnh vực nhạy cảm, thu hút sự chú ý của dư luận trong nước và quốc tế. Đây cũng là lĩnh vực dễ bị lợi dụng vào các hoạt động gây chia rẽ khối đại đoàn kết toàn dân tộc, gây mất ổn định chính trị - xã hội. Do vậy, đấu tranh làm thất bại âm mưu, thủ đoạn thâm độc này là vấn đề cấp thiết. Người Chăm nói riêng và thần dân Champa nói chung trước thế kỷ 15 chỉ có tiếp nhận hai tôn giáo chính từ nước ngoài, đó là Hindu (Balamon) từ Ấn Độ, và Islam (Hồi giáo) từ Ả Rập. Sau thế kỷ 15, tôn giáo Balamon suy tàn, nhường ngôi cho Islam thống trị hoàng gia Champa. Thế kỷ 17, Islam tại Champa phát triển cực thịnh sau khi bang giao với thế giới Melayu như Jawa - Indonesia, Brunei, Johor, Kalantan Malaysia. Cũng trong thế kỷ này, xuất hiện hai thuật ngữ Awal, Ahier (tiếng Ả Rập), tức triều đại vua Po Rome đã buộc tín đồ Hindu (Balamon) phải thờ Thượng đế Allah cùng tín đồ Awal để dân tộc được đoàn kết. Trải qua các thời kỳ Pháp thuộc, VNCH (Việt Nam Cộng Hòa) và VN XHCN (Việt Nam Xã Hội Chủ Nghĩa) thì tôn giáo người Chăm trong Danh mục Chính phủ chỉ ghi Hồi giáo (không có Bani). Thế nhưng năm 2021, Inrasara người Chăm Ahier tại tỉnh Ninh Thuận tuyên bố Chính phủ Việt Nam đã xóa tôn giáo Bani của người Chăm và tự chuyển thành đạo Hồi mặc dù người Chăm “đấu tranh và liên tục đấu tranh 4 năm vẫn chưa ngã ngũ”. Theo chúng tôi người Chăm Awal (Hồi giáo) khẳng định, lời tuyên bố của Inrasara chỉ là lời nói sàm, nói ngắc ngứ, là vu khống, là bịa đặt và hoàn toàn vô giá trị. Có lẽ lời tuyên bố của Inrasara chỉ dành cho Kiều Maily, Xuân Bào và thầy trò của ông Thành Phần thì đúng hơn. Từ cơ sở trên, chúng tôi đề nghị tín đồ Awal, Ahier hãy đoàn kết, thực hiện tốt những gì mà tổ tiên Champa để lại, tức Awal, Ahier cùng tôn thờ Allah (Pô Awluah là Pô chung). Đồng thời đề nghị ông Inrasara, ông Thành Phần hãy dừng lại, đừng phát biểu sai trái gây mất đoàn kết và chia rẽ không đáng có trong cộng đồng người Chăm.

Đọc những bài bình luận trong trang mạng xã hội (fb) của cộng đồng thanh niên sinh viên trí thức Chăm, tôi không hiểu tại sao họ luôn dùng cụm từ "văn hoá lai căng mất gốc" để ám chỉ các tín đồ thuộc các tôn giáo khác nhứt là người Chăm Muslim theo Islam chính thống là nhóm người lai căng mất gốc mà không hiểu gì về sự khác biệt giữa từ ngữ văn hoá tín ngưỡng, và phong tục tập quán. Phải chăng đây là tư duy thiếu suy nghĩ của nhóm người luôn mang thành kiến kỳ thị tôn giáo muốn tiếp tục phá hoại sự đoàn kết cộng đồng? Dưới đây là vài góp ý nhỏ với hy vọng giúp giải toả sự mau thuẩn phức tạp đã và đang dầy xéo cộng đồng Chăm.

Đầu tháng 9 năm 2022, Thôn Bình Minh (Palei Aia Mamih), đã chính thức cho khởi công xây dựng Thánh đường (Masjid / Mesjid) người Chăm thường đọc chệch thành (Magik) từ tiếng Ả Rập (Magik: không dành chữ viết mà chỉ dùng trong tiếng nói hàng ngày, do đó khi viết phải viết đúng là "Masjid" hay "Mesjid", vì chữ này mang ý nghĩa là ngôi nhà của Po Allah và để dành cầu nguyện cho Pô Allah).

abc

Theo dõi Facebook tranh luận về đề tài Hồi giáo Bani và đạo Bani đăng trong trang website Kauthara.Org suốt mấy tháng qua thấy có rất nhiều người vào bình luận trong đó tôi cảm thấy buồn bực cho một số bình luận đã dùng nhiều từ ngữ vô văn hóa trao đổi thay vì dùng những lời hay ý đẹp để góp ý với nhau những cái đúng sai để cùng hòa giải một cách thống nhứt, êm đẹp, và văn minh tiến bộ. Chúng ta cũng nên biết cách dùng chữ để sự giận dữ không biến thành cuộc trả thù vì chúng ta là những người sống có lý và tình để làm người đọc bình luận của mình mà không đánh giá thấp cho cả một dân tộc.

Nhân dịp năm mới Tây lịch 2022 và Xuân năm Nhâm Dần (con Hổ) đang đến gần, thay mặt Tổng Biên Tập Báo Điện Tử Kauthara, Hội Champa Bani Quốc Tế xin kính chúc tộc người Champa, độc giả và các bạn trẻ cùng gia đình mạnh khỏe, hạnh phúc, thành đạt. Chúc Hội đồng Sư cả Hồi giáo Bani hai tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận hãy bảo vệ “Agama Awal” một hệ phái Hồi giáo của Champa hoàn thành xuất sắc và đạt nhiều thắng lợi trong năm tới; mong các cơ quan hữu quan hãy quan tâm hơn nữa đến Hội đồng Sư cả Hồi giáo Bani.