E. Aymonier, nhà khoa học, nghiên cứu nền văn minh Champa, Cambodge, Laos, Siam

Written by admin

In category Tin tức

Sep 22, 2025, 12:43 AM

Name: Etienne François Aymonier

Year of birth: 26/2/1844 - 21/01/1929

Nationality: French

Etienne François Aymonier (26 tháng 2 năm 1844, sinh ra và lớn lên tại Le Châtelard, Savoie, Pháp – qua đời ngày 21 tháng 1 năm 1929, Paris). E.Aymonier tốt nghiệp Trường võ bị Saint Cyr tháng 10 năm 1868 với cấp bậc thiếu úy Thủy quân lục chiến (infanterie de marine), được gửi tới Sài Gòn vào tháng 10 năm 1869. Ông đã tìm hiểu văn hóa các dân tộc bản xứ, nhà ngôn ngữ học, nhà thám hiểm người Pháp, nhà khoa học đầu tiên khảo sát sâu rộng các tàn tích và văn tự của đế chế Khmer ở Cambodge, Siam, Lao và Champa, cũng như nền văn minh Chàm. Le Cambodge (ba tập xuất bản từ năm 1900 đến năm 1904), cho đến ngày nay vẫn là một nguồn tư liệu quan trọng cho các nhà địa lý, sử học và nghiên cứu chữ khắc.

Năm 1870, E.Aymonier được biệt phái sang chức vụ tham biện hậu bổ (inspecteur stagiaire des affaires indigènes).

Năm 1871, E.Aymonier được cử tới địa hạt tham biện Trà Vinh. Tại đây, ông đã gặp nhiều nhóm dân tộc gốc Khmer, từ đó ông đã học thành thạo tiếng khmer.

Năm 1872, E.Aymonier được thăng chức chánh tham biện và trở thành phụ tá công sứ Pháp tại Cambodge, năm 1874, giữ chức chánh tham biện Hà Tiên.

Năm 1878, E.Aymonier được bổ nhiệm chức giám đốc trường tham biện hậu bổ tại Sài Gòn (collège des administrateurs stagiaires de Saigon).

Năm 1879, E.Aymonier trở thành đại diện chính quyền bảo hộ tại Cambodge cho đến năm 1881.

Từ năm 1882 đến 1885, E.Aymonier tổ chức nhiều cuộc tham quan nghiên cứu văn minh Khmer và Chàm.

Tháng 7 năm 1885, E.Aymonier bắt đầu khởi hành một cuộc tham quan nghiên cứu văn minh Chàm thì xảy ra biến cố 4-7-1885, vua Hàm Nghi tấn công Pháp, tình hình bất an khiến ông phải hủy bỏ cuộc tham quan.

Năm 1886, E.Aymonier được cử làm công sứ tỉnh Bình Thuận, ông lấy vợ người Chàm (thuộc xã Hữu An - Quận Phan Lý Chàm, sau 1975, đổi thành xã Phan Hiệp - Huyện Bắc Bình, đến khi sáp nhập tỉnh vào năm 2025 thì xã Phan Hiệp đổi thành xã Bắc Bình, tỉnh Lâm Đồng).

Trong năm 1886, E.Aymonier cùng Tổng đốc Emmanuel Trần Bá Lộc (Tổng đốc Lộc đặt dưới quyền ông / chức Tổng đốc do người Pháp phong) dẹp tan quân Cần vương vùng Bình Thuận - Khánh Hòa.

Năm 1889, E.Aymonier về Pháp và được cử làm giám đốc trường Thuộc địa (Ecole coloniale) vừa được thành lập với sự hỗ trợ tích cực của Thứ trưởng Bộ Thuộc Địa Eugène Étienne.

Năm 1905, E.Aymonier về hưu.

E.Aymonier đã tập hợp một bộ sưu tập lớn các tác phẩm điêu khắc Khmer sau này được lưu giữ tại Bảo tàng Guimet, Paris. Chúng là những tác phẩm nghệ thuật quan trọng hoàn thiện bộ sưu tập các văn tự Khmer và Chàm.

Là tác giả của Từ điển Chàm-Pháp (cùng Antoine Cabaton), Từ điển Khmer-Pháp và Từ điển Khmer, cũng như bộ sưu tập văn bản Khmer, Textes khmers (1885), ông được công nhận là một trong những nhà nghiên cứu chữ khắc đầu tiên làm việc chuyên sâu tại Cambodge, dựa vào chuyên môn của các bạn ông là Abel Bergaigne, Auguste Barth và Sylvain Lévi cho phần tiếng Phạn. Năm 1878, ông đã phiên âm “Thơ Angkor Wat” (ល្បើកអង្គរវត្ត Lpoek Angkor Vat) sang tiếng Khmer hiện đại.

Năm 1929, nhằm ngày 21 tháng 01 năm 1929, E.Aymonier qua đời vào tuổi thứ 85.

E.Aymonier và vợ người Chàm Bình Thuận

Etienne Francois Aymonier, có vợ là một người Chàm tại Bhum Panrik (Manri; gọi là Phan Rí, thuộc xã Hữu An, sau 1975 gọi xã Phan Hiệp, năm 2025 sáp nhập tỉnh gọi xã Bắc Bình).

E. Aymonier lấy vợ người Chàm (người vợ mang họ Diên, thuộc ấp Bình Tiến, xã Hữu An) và có một người con trai tên Bố Thuận.

Ông Bố Thuận (còn được gọi ông Đề), sinh sống tại xã Hữu An, quận Phan Lý Chàm, tỉnh Bình Thuận.

Ông Bố Thuận, có 7 người con:

- Hai con gái tên: Thị Thâu và Thị Két.

- Năm người con trai: Bố Xuân Long, Bố Xuân Hội, Bố Xuân Thể, Bố Xuân Đồng, và Bố Xuân Hổ).

Ông Bố Xuân Hội, là người chỉ huy rất tài giỏi, nguyên là chỉ huy trưởng của Mặt Trận Giải Phóng Miền Nam, đặc trách khu vực Tỉnh Ninh Thuận trước năm 1975. Khi Ông Bố Xuân Hội du học Liên Xô về, thì ông bị qua đời với nhiều nghi vấn. Hiện nay khi người Chàm nhắc đến ông E. Aymonier thì vài người bàn tán đến ông Bố Xuân Hội.

Sau 1975, vợ ông Bố Xuân Hội, là người Kinh sống ở Phan Rang, báo tin cho gia đình ở Bình Thuận biết rằng ông Bố Xuân Hội (chỉ huy Lữ đoàn trưởng) đã hy sinh trong trận pháo kích của Quân đội Việt Nam Cộng Hòa, trong khi Lữ đoàn phó (người Kinh Phan Rang) thoát chết, sau này ông Lữ đoàn phó lấy vợ của ông Bố Xuân Hội.

Hiện nay duy nhất ông Bố Xuân Hổ lấy vợ người Chàm, có đông con và đang sinh sống tại Xã Phan Hiệp (Bắc Bình – Lâm Đồng).

Bố Thị Xuân Linh - con cháu Bố Xuân Hổ (Cháu chắt ông E. Aymonier)

Họ tên: Bố Thị Xuân Linh
Ngày sinh: 01/3/1970
Chức vụ hiện tại: Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh Bình Thuận.

Bố Thị Xuân Linh (sinh ngày 1 tháng 3 năm 1970) là một nữ chính trị gia, dân tộc Cham (Chăm). Bà hiện là đại biểu quốc hội Việt Nam khóa XIV nhiệm kì 2016-2021, thuộc đoàn đại biểu quốc hội tỉnh Bình Thuận, Ủy viên Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh Bình Thuận, Ủy viên Hội đồng Dân tộc Quốc hội. Bà lần đầu trúng cử đại biểu Quốc hội năm 2016 ở đơn vị bầu cử số 1, tỉnh Bình Thuận gồm các huyện Tuy Phong, Bắc Bình, Phú Quý.

Xuất thân:

Bố Thị Xuân Linh sinh ngày 1 tháng 3 năm 1970, quê quán ở xã Phan Hiệp, huyện Bắc Bình, tỉnh Bình Thuận (nay là xã Bắc Bình, tỉnh Lâm Đồng). Bà hiện cư trú ở số 33/10, đường Trần Phú, phường Lạc Đạo, thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận (nay là phường Phan Thiết, tỉnh Lâm Đồng).

Sự nghiệp

Bà gia nhập Đảng Cộng sản Việt Nam vào ngày 27/7/1999.

Khi lần đầu ứng cử đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa XIV vào tháng 5 năm 2016 bà đang là Ủy viên Thường vụ Tỉnh ủy, Bí thư Đảng đoàn, Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh Bình Thuận, làm việc ở Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh Bình Thuận.

Bà đã trúng cử đại biểu quốc hội năm 2016 ở đơn vị bầu cử số 1, tỉnh Bình Thuận gồm các huyện Tuy Phong, Bắc Bình, Phú Quý, được 142.549 phiếu, đạt tỷ lệ 61,75% số phiếu hợp lệ.

Bà hiện là Ủy viên Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh Bình Thuận, Ủy viên Hội đồng Dân tộc của Quốc hội.

Bà đang làm việc ở Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh Bình Thuận.

Thanh Thị Kỷ - con Bố Xuân Hổ (Cháu chắt ông E. Aymonier)